Trong bóng đá, không vị trí nào trải qua cuộc cách mạng dữ dội như thủ môn trong 30 năm qua.
Từ thời kỳ trước đã có những hình mẫu thủ môn đi trước thời đại, như Lev Yashin lao ra ngoài vòng cấm để cắt phá bóng từ thập niên 1950. Nhưng bước ngoặt thực sự chỉ đến từ năm 1992, khi luật chuyền về được áp dụng, rồi sau đó Manuel Neuer khiến khái niệm “sweeper-keeper” trở nên phổ biến vào đầu những năm 2010. Kể từ đó, vai trò của thủ môn bị đẩy lên tầm cao chưa từng có, với yêu cầu khắt khe hơn rất nhiều.
“Bây giờ, thủ môn không chỉ đơn thuần là cứu thua,” Maarten Stekelenburg, cựu thủ môn người Hà Lan chia sẻ với The Independent. “Dĩ nhiên nhiệm vụ số một vẫn là ngăn bóng vào lưới, nhưng mỗi đợt tấn công giờ đều bắt đầu từ thủ môn. Luật lệ cũng liên tục thay đổi, như có thêm điều chỉnh liên quan đến phát bóng lên. Việc xây dựng lối chơi từ phần sân nhà giờ khởi nguồn từ thủ môn. Tôi không muốn nói rằng nó trở nên khó khăn hơn, nhưng thủ môn ngày nay phải tham gia vào khâu tấn công nhiều hơn trước rất nhiều.”
 |
“Nếu so với thời điểm tôi mới bắt đầu sự nghiệp, bây giờ các thủ môn tham gia triển khai bóng từ tuyến dưới nhiều hơn, trở thành một phần quan trọng trong khâu xây dựng lối chơi. Bạn thấy những thủ môn như Ederson hay Neuer, người đã nâng tiêu chuẩn này lên một tầm mới. Tôi cũng không biết giới hạn này sẽ dừng ở đâu. Nhưng có một điều rõ ràng: mọi thứ trên sân giờ đều bắt đầu từ thủ môn.”
Stekelenburg có 58 lần khoác áo đội tuyển Hà Lan trong 12 năm, và là chốt chặn trong hành trình vào tới chung kết World Cup 2010. Không chỉ sở hữu khả năng phản xạ xuất sắc và sự chỉ huy khu vực cấm địa, anh còn thành công nhờ sự tự tin chơi bóng bằng chân và khả năng lao ra quét bóng sau lưng hàng thủ dâng cao, yếu tố giúp anh duy trì vị thế thủ môn số một của Hà Lan suốt nhiều năm.
Từ việc Johan Cruyff khăng khăng đòi chọn Jan Jongbloed cho World Cup 1974 vì khả năng rời xa khung thành để làm chủ khu vực phía sau hàng thủ, cho đến những Stanley Menzo và Edwin van der Sar đã giúp Ajax gặt hái vinh quang châu Âu nhờ lối chơi dâng cao sau hàng thủ, Hà Lan chính là một trong những quốc gia góp công lớn định hình và phổ biến khái niệm “thủ môn quét” trong bóng đá.
 |
Stekelenburg đến với vị trí thủ môn khá muộn. Năm 14 tuổi, cậu được đưa vào khung gỗ cho đội bóng thiếu niên địa phương chỉ vì thủ môn chính chấn thương. Nhưng từ khoảnh khắc lần đầu xỏ găng, cậu đã biết ngay mình muốn trở thành ai.
“Với tôi, chỉ có một người duy nhất,” Stekelenburg chia sẻ về hình mẫu lớn nhất trong sự nghiệp. “Đó là Edwin van der Sar. Khi tôi bắt đầu hứng thú với nghề thủ môn, ông ấy chính là người tôi luôn dõi theo. Và tôi may mắn được chơi cùng ông ấy. Điều khiến tôi luôn bị cuốn hút là sự điềm tĩnh. Khi tôi được khoác áo đội tuyển và thi đấu cùng Van der Sar ở những trận cầu lớn, ông ấy vẫn rất bình thản. Với tôi, đó là cảm giác thật tuyệt vời.”
 |
Thế hệ của Stekelenburg phải trải qua một cuộc thích nghi lớn khi vai trò thủ môn thay đổi chóng mặt suốt 20 năm qua. Ngoài những kỹ năng truyền thống như phản xạ, bắt bóng bổng và chỉ huy hàng thủ, các thủ môn còn phải thành thạo khống chế bóng, chuyền ngắn và chọn thời điểm lao ra khỏi vòng cấm. Riêng Stekelenburg thì khác. Nhờ được đào tạo trong lò Ajax từ tuổi thiếu niên, anh đã sớm sở hữu bản năng của một thủ môn quét ngay từ khi bắt đầu chơi bóng đỉnh cao.
“Lúc 14 tuổi từ một đội bóng nghiệp dư gia nhập Ajax, tôi đã phải làm quen với một cách chơi hoàn toàn khác,” anh nhớ lại. “Trong tập luyện, họ rèn cho tôi điều đó. Lò Ajax là để phục vụ mục đích ấy. Có rất nhiều bài tập chuyền bóng và thủ môn luôn phải tham gia rất nhiều.”
“Tôi đã chơi gần 10 năm trong đội một Ajax, vì vậy tôi lớn lên cùng triết lý và hệ thống ấy: triển khai bóng từ tuyến dưới, với hàng thủ dâng cao,” Stekelenburg kể. “Tôi may mắn khi được đào tạo ở Ajax từ đầu. Với các thủ môn nước ngoài mới đến Ajax, mọi thứ có thể khó khăn hơn rất nhiều. Nếu họ chưa từng thi đấu trong một hệ thống như vậy, họ sẽ cần thời gian để thích nghi. Tôi thì khác, tôi đã được rèn giũa trong lò đào tạo từ sớm.”
Dù vị trí thủ môn đã thay đổi chóng mặt những năm gần đây, Stekelenburg tin rằng những tố chất cốt lõi mà một thủ môn cần có thực ra không khác mấy so với trước đây.
“Trước hết, bạn phải thật bình tĩnh,” anh nói. “Kỹ thuật cứu thua vẫn là ưu tiên hàng đầu của một thủ môn, điều đó chưa bao giờ thay đổi. Tôi nghĩ điều quan trọng nhất là khả năng đưa ra quyết định. Một thủ môn trẻ mới bắt đầu sự nghiệp sẽ mắc sai lầm, nhưng điều cần làm là học hỏi từ những sai lầm đó. Bạn phải bình tĩnh và tất cả đều xoay quanh việc chọn đúng quyết định ở thời điểm đúng.”
 |
Stekelenburg thừa nhận bản thân chưa thể hình dung vị trí thủ môn sẽ còn tiến hóa ra sao trong tương lai, nhưng chắc chắn một điều rằng vai trò tham gia vào khâu triển khai bóng của thủ môn sẽ không biến mất.
“Ngày nay, mỗi câu lạc bộ đều có HLV thủ môn riêng, với những buổi tập chuyên biệt diễn ra hàng ngày. Điều quan trọng là CLB phải có một triết lý và một phong cách chơi rõ ràng. Như ở Ajax, chúng tôi luôn đá 4-3-3, từ các đội trẻ nhất trong học viện cũng đã chơi theo sơ đồ ấy. Triết lý ấy xuyên suốt mọi cấp độ trong CLB.”
“Còn với thủ môn, bây giờ các nguyên tắc đã trở nên khá giống nhau ở khắp nơi. Ngay cả ở các hạng đấu thấp hơn, ai cũng bắt đầu xây dựng lối chơi từ tuyến dưới. Bóng đá hiện đại đã hòa quyện với điều đó rồi.”
Vị trí thủ môn sẽ còn tiếp tục tiến hóa ra sao vẫn là điều chưa ai đoán trước được. Nhưng sau ba thập kỷ không ngừng tiến lên phía trước, chắc chắn các thủ môn sẽ không quay lại kiểu đứng chôn chân trong khung gỗ như ngày xưa nữa.
