Johan Cruyff và hành trình “gieo” lại ADN chiến thắng cho Ajax

Nhưng tất cả những điều này vẫn còn xa vời. Khi đó, họ đang bước vào một Ajax không thực sự là Ajax. Lối chơi của HLV Martin Jol thiếu cảm hứng, trong khi những cầu thủ trẻ đáng chú ý hiếm hoi được sản sinh trong thập kỷ trước đó chỉ là Daley Blind, Jan Vertonghen và Christian Eriksen.

“Rõ ràng, có những người đang cố gắng làm mọi thứ tốt hơn, nhưng toàn bộ cấu trúc chưa được thiết lập”, Jongkind nói. “Các cầu thủ chất lượng cao không được đào tạo ra, họ ở dưới trình độ Champions League. Và làm thế nào chúng ta có thể lấy lại lối chơi tấn công của mình?”.

“Một yếu tố lớn của thờii kỳ đó là sự biến mất của bóng đá đường phố. Trình độ kỹ thuật, thể chất và tinh thần của cầu thủ đang thay đổi so với những năm 1970, 1980 và đầu những năm 1990”, ông giải thích. “Vì vậy, mô hình bóng đá hấp dẫn cũ của chúng tôi phải được định nghĩa lại và tái tạo trong bối cảnh mới”.

Một trong những điều đầu tiên họ giải quyết là cấu trúc của học viện. Theo truyền thống, các HLV được trả lương theo bậc và những người phụ trách các nhóm tuổi lớn hơn (ví dụ U16) có mức lương cao hơn những người phụ trách nhóm nhỏ tuổi (ví dụ U9). “Theo quan điểm phát triển của tôi, điều này hoàn toàn vô lý”, Jongkind nhận định.

“Nếu có thì nó phải ngược lại mới đúng. Trong sự phát triển của con người, những năm quan trọng nhất trong cuộc đời bạn là gì? Đó là từ 0 đến 6 tuổi khi bộ não của bạn được hình thành. Tâm trí của chúng linh hoạt hơn và có khả năng tiếp thu nhiều thông tin hơn”.

“Vì vậy, chúng tôi đã hỏi: Tại sao HLV đội U19 lại được trả lương gấp ba lần HLV đội U7 hay U8?”, Jongkind nêu vấn đề. “Điều đó gây ra một vòng luẩn quẩn của tư duy lấy thành tích làm trung tâm. Làm thế nào tôi có thể chứng tỏ mình là một HLV giỏi? Bằng cách chiến thắng, bằng cách sử dụng những cầu thủ giỏi nhất ở vị trí tốt nhất của họ. Sau đó tôi có thể thăng tiến? Nhưng sau đó mọi người đều muốn kiếm nhiều tiền hơn khi làm cùng một công việc. Vì vậy, chúng tôi đã phá vỡ cấu trúc này và nói rằng mọi người đều kiếm được như nhau”.

Chất Ajax trả lại cho Ajax

Những phần khác mang tính thực tế hơn là triết lý. Là một phần của mạng lưới tuyển trạch, mô hình cũ đánh giá kỹ năng cầu thủ, được gọi là TIPS, cần được cập nhật. Nhiều suy nghĩ của Cruyff trước đây chỉ tồn tại trong đầu của chiến thuật gia bậc thầy này. “Chúng tôi cần đưa chúng vào một phương pháp làm việc khả thi”, Van Leeuwen giải thích.

“Khi gia nhập hệ thống trẻ của Ajax, tôi hơi ngạc nhiên khi chúng tôi có một file Excel cũ kỹ lớn chứa tên 1.200 cầu thủ trên khắp đất nước”, Van Leeuwen kể. “Chẳng bao lâu, chúng tôi bắt đầu nghe những câu chuyện về một cậu bé đặc biệt đến từ miền nam Hà Lan, đó là Frenkie de Jong. Vì vậy, tôi lấy danh sách cũ này, nhập tên để kiểm tra và cậu ấy thậm chí không có trong đó. Làm sao điều này có thể xảy ra?”.

“Frenkie là một trong những ví dụ về một cầu thủ trưởng thành muộn, có kỹ năng, có tầm nhìn, và rồi khi sức mạnh phát huy, đó là lúc cậu ấy bùng nổ. Frenkie không ở học viện Ajax quá lâu, Willem II mới là nơi nuôi dưỡng cậu ấy, nhưng tôi nghĩ cậu ấy bị ảnh hưởng rất nhiều bởi chương trình thể chất của Ajax, điều này đã giúp cậu ấy tốt hơn nữa”.

De Jong, người đã đến Ajax sau khi tập trẻ ở Willem II, chỉ là một trong số vài thành công mà Ajax có được với những cầu thủ trưởng thành muộn. Các HLV của Ajax khi đó nhận thấy một hiện tượng thường xảy ra: trong các lứa cầu thủ trẻ, những em sinh vào nửa đầu năm thường chiếm số lượng áp đảo.

Những em này thường lớn hơn vài tháng tuổi so với các bạn cùng lứa, và điều đó giúp các em có thể trạng tốt hơn, cao lớn hơn, nhanh hơn, mạnh mẽ hơn. Vì thế, những cầu thủ có thể chất vượt trội thường dễ được chọn, còn những em có tố chất kỹ thuật nhưng thể lực yếu hơn lại bị bỏ qua. Có thời điểm, 70% số cầu thủ trong học viện của Ajax sinh ra trong nửa đầu năm.

Để khắc phục sự thiên lệch này, đội ngũ của Cruyff đã thay đổi cách tổ chức đào tạo. Thay vì chia mọi thứ theo từng đội cụ thể (như đội U10, U11, tức là dưới 10 tuổi, dưới 11 tuổi…), họ gom cầu thủ lại thành các nhóm lớn hơn theo độ tuổi, ví dụ: nhóm 6–9 tuổi, nhóm 9–12 tuổi, nhóm 12–15 tuổi, và nhóm 15–18 tuổi.

Vào cuối tuần, các cầu thủ vẫn thi đấu theo đúng độ tuổi quy định trong giải đấu. Nhưng trong quá trình tập luyện hằng ngày, họ được huấn luyện trong môi trường linh hoạt hơn, nơi các HLV có thể điều chỉnh giáo án cho phù hợp với tốc độ phát triển cá nhân của từng em, chứ không rập khuôn theo tuổi.

Một cầu thủ hưởng lợi là Noussair Mazraoui, người đang đá hậu vệ phải cho Man United. Một buổi tối gõ cửa phòng HLV Jongkind để tâm sự, cậu bé gốc Morocco được Jongkind khuyên tiếp tục tập trung vào bộ kỹ năng của mình, rằng bởi có người cha rất khỏe mạnh nên cậu chắc chắn sẽ phát triển triển thể chất sau này. Thế rồi, Ajax cho Mazraoui xuống tập cùng lứa nhỏ hơn, và nhờ được chơi cùng với những người có thể chất tương đương, cậu bắt đầu tỏa sáng.

Ngược lại, một bài toán khác là làm thế nào để tăng thêm thử thách cho những cầu thủ phát triển sớm. “Một ví dụ là Ryan Gravenberch”, HLV Van Leeuwen nói. “Cậu ấy ở học viện Ajax từ rất nhỏ, trước khi chúng tôi đến đó, và cậu ấy là một cầu thủ trẻ phi thường. Chúng tôi đặt biệt danh cho Ryan là 'Con rắn' vì cậu ấy không đánh bại đối thủ bằng sức mạnh, mà bằng những pha di chuyển uyển chuyển và kỹ thuật chạm bóng tinh tế”.

“Nhưng mọi người đều thấy tài năng Ryan, vì vậy cậu ấy được quảng bá khá nhiều và học viện trở thành một nơi khá dễ dàng đối với cậu ấy,” Van Leeuwen nói thêm. “Vì vậy, khó khăn của Ryan không xuất hiện cho đến khi cậu ấy gia nhập Jong Ajax (đội U23 của Ajax), và ngay cả trong đội một, khi được ra sân, cậu ấy cũng có những khoảnh khắc thăng trầm”.

Những cầu thủ phát triển sớm khác được bố trí chơi trái vị trí để phát triển những khía cạnh khác trong lối chơi của họ. Ví dụ điển hình nhất là Matthijs De Ligt. “Matthijs rất mạnh mẽ và chứng tỏ tài năng khi còn trẻ”, Van Leeuwen nói. “Vì vậy, chúng tôi đã đẩy cậu ấy lên 2 hoặc 3 tuổi, nhưng không chỉ vậy, chúng tôi còn đẩy cậu ấy vào vị trí tiền vệ trong một thời gian dài, mặc dù chúng tôi biết cậu ấy sẽ là một trung vệ”.

“Để giành chiến thắng trong các trận đấu vào thời điểm đó, việc thử nghiệm Matthijs ở nhiều vị trí như thế là một động thái khá ngu ngốc. Vì vậy, một số HLV không ủng hộ điều đó,” ông thừa nhận. “Nhưng nó hoàn hảo cho sự phát triển của Matthijs vì cậu ấy đã phát triển tầm nhìn 360 độ, tốc độ xử lý, sự linh hoạt của mình”.

Sven Botman của Newcastle, chỉ kém De Ligt bốn tháng tuổi, lại có một trải nghiệm rất khác. “Sven phát triển sớm và cao lớn hơn nhiều đồng tuế”, Van Leeuwen mô tả. “Vũ khí của cậu ấy là đánh đầu, tranh chấp trên không và chặn đối thủ bằng đôi chân dài, nhưng cậu ấy gặp khó khăn trong việc di chuyển, thiếu kỹ năng xoay trở. Cậu ấy đặc biệt gặp khó khăn với các tiền đạo thực hiện những pha chạy chỗ chéo sân. Thành thật mà nói, chúng tôi không mong đợi cậu ấy đạt đến trình độ như hiện tại. Nhưng cậu ấy đã hoàn thiện bản thân nhờ thứ văn hóa chiến thắng của học viện”.

“Bí kíp” bằng vàng của Cruyff

Một mối quan tâm đặc biệt Ajax là làm thế nào để áp dụng cùng một triết lý trên toàn CLB, khi trình độ và khả năng giữa các đội, từ U9 đến Jong Ajax, là rất khác nhau. Lấy quan điểm bóng đá của Cruyff là trọng tâm, Ajax đã chắt lọc thành 8 nguyên tắc có thể được áp dụng trên bất kỳ nhóm tuổi nào.

“Bạn phải huấn luyện theo các bước đó, áp dụng chúng vào trận đấu”, Van Leeuwen giải thích. “Tất nhiên, chiến thuật thực tế sẽ linh hoạt hơn, nhưng 8 bước này mang tính nền tảng. Đó là bóng đá tổng lực chắt lọc thành các bước có thể huấn luyện được”.

8 nguyên tắc đó là:

1. Thu hẹp không gian sân khi phòng ngự: Khi mất bóng, cả đội lập tức siết chặt đội hình, không để đối thủ có khoảng trống dễ triển khai bóng.

2. Gây sức ép ngay sau khi mất bóng: Vừa mất bóng là phải tìm cách lấy lại ngay, không để đối thủ thoải mái triển khai.

3. Chuyền lên thay vì chuyền ngang: Luôn ưu tiên chuyền về phía trước để tiến gần khung thành, thay vì chuyền qua lại bên sân.

4. Tăng thêm người ở khu vực giữa sân: Đưa thêm cầu thủ vào trung tuyến để kiểm soát bóng tốt hơn và phát động tấn công hiệu quả hơn.

5. Luân chuyển bóng qua người thứ ba: Tạo ra cơ hội cho một cầu thủ nhận bóng từ đường chuyền gián tiếp, chứ không phải lúc nào cũng chuyền thẳng.

6. Tạo tình huống 1 đấu 1: Đưa bóng đến vị trí mà cầu thủ có thể đối mặt trực tiếp với đối thủ và tận dụng kỹ thuật cá nhân.

7. Đổi vị trí linh hoạt: Các cầu thủ cần biết chơi ở nhiều vai trò khác nhau, di chuyển hoán đổi vị trí để gây rối loạn cho đối thủ.

8. Phòng ngự chủ động từ phía trước: Không chờ đối thủ đến gần khung thành mới phòng ngự, mà pressing từ khu vực cao hơn để giành lại bóng sớm.

Ban đầu, các HLV đôi khi cũng có ý kiến không đồng tình. Chẳng hạn, về pressing tầm cao, Cruyff nói về quy tắc 3 giây, giới hạn thời gian để giành lại bóng. Một lần, HLV trưởng PSV hiện tại Peter Bosz, khi đó đang ở Ajax, nói với Cruyff rằng cá nhân ông ưa thích quy tắc 5 giây. “Hãy đếm đến năm trong đầu bạn,” Cruyff trả lời. “Bây giờ hãy nghĩ xem bóng có thể đi xa đến đâu. Đó là nửa sân”.

Tất nhiên, Bosz đuối lý và chịu nghe theo Cruyff. Nhưng còn những yếu tố đáng nói hơn, đấy là đôi khi việc theo đuổi những triết lý bóng đá phức tạp đồng nghĩa với việc các đội trẻ thua trận. Nhưng với sự xuất hiện và niềm tin được lan tỏa từ Cruyff, Ajax không nản lòng. Và cuối cùng, họ nhận được trái ngọt.

Học viện Ajax, hay còn gọi là De Toekomst, lại bắt đầu sản sinh ra một thế hệ cầu thủ trẻ mà giờ đây đang ở đỉnh cao sự nghiệp: Jurrien Timber của Arsenal, Ryan Gravenberch của Liverpool, bộ đôi Matthijs de Ligt và Noussair Mazraoui của Manchester United, Sven Botman của Newcastle, và Frenkie de Jong của Barcelona… và còn nhiều gương mặt nữa mà thời lượng của bài viết không thể kể hết.

Dù Johan Cruyff đã qua đời vì ung thư phổi gần một thập kỷ trước, di sản của ông tại De Toekomst vẫn sống mãi, thậm chí còn lan tỏa khắp bóng đá châu Âu như những chiếc lá rơi. Chiến thuật của ông - bóng đá tổng lực - và việc ông tiên phong sử dụng sơ đồ kim cương cũng như cách khởi xướng cuộc cải tổ tại Ajax (và cả Barcelona, nơi ông cũng giúp cải tổ La Masia ngay cả trước khi trở lại Amsterdam), đã tạo ra biết bao thế hệ tài năng cho bóng đá thế giới.

“Nếu bạn hỏi chúng tôi về di sản của Cruyff, mọi người sẽ mong đợi chúng tôi trả lời về phong cách,” Van Leeuwen kết luận. “Nhưng đó còn là về một tầm nhìn cụ thể về phát triển tài năng, là việc làm thế nào sản sinh ra những cầu thủ đặc biệt và cho họ cơ hội ra sân đội một”.

Nguồn bài viết

Football Architects: Rebuilding Ajax’s famous academy in Johan Cruyff’s image (The Athletic)