Trong một tập của podcast The Game nhằm tưởng nhớ huyền thoại Denis Law, có một câu hỏi được đặt ra: “Tiền đạo hiện đại nào có phong cách chơi gần giống Law nhất?”
 |
Nhiều tháng trôi qua, vẫn không có câu trả lời được đưa ra và điều đó lại đặt ra vấn đề. Không phải do Law là mẫu tiền đạo độc nhất vô nhị, mà là bởi vị trí này đã thay đổi hoàn toàn theo thời gian. Bóng đá ngày nay còn muốn tạo ra những sát thủ vòng cấm kiểu Law nữa không? Hay giờ các HLV chỉ quan tâm đến những tiền đạo có thể chơi mọi vị trí trên hàng công?
The Times đã hỏi những chân sút vĩ đại và cả những người định hình tiến hoá của vị trí trung phong, rằng liệu mẫu tiền đạo cổ điển như Gary Lineker, Alan Shearer hay Harry Kane có còn được săn đón và quan trọng như trước. Hay trong thời kỳ thoái trào của kỷ nguyên Lionel Messi và Cristiano Ronaldo, Erling Haaland chỉ là một ngoại lệ trong một thế giới bị cuốn theo các chân chạy cánh nghịch biên hay số 9 ảo như Mohamed Salah, Lamine Yamal hay Cole Palmer?
Ngày xưa chúng ta kỳ vọng gì ở các trung phong cắm?
Ngày trước, mọi thứ rất đơn giản, Từ sơ đồ 4-4-2, tạt bóng vào vòng cấm hay nhồi bóng lên cho trung phong to cao ở phía trên. Dễ hiểu khi bóng đá Anh tôn thờ những trung phong xuất chúng như Dixie Dean, John Charles, Jimmy Greaves, Geoff Hurst, Ian Rush, Lineker và Shearer.
Họ đều khỏe, giỏi tì đè, làm tường tốt và dứt điểm xuất sắc cả bằng chân lẫn đầu. Giá trị của họ nằm ở số bàn thắng. Dean ghi 60 bàn chỉ trong một mùa giải. Greaves có 357 bàn ở giải VĐQG Anh, một kỷ lục đến giờ chưa ai có thể phá. Thập niên 1960 chứng kiến 74 lần tiền đạo ghi từ 20 bàn trở lên chỉ trong một mùa.
Đội trưởng có thể là thủ lĩnh, nhưng các trung phong mới là thần tượng trên sân cỏ. Một phần của sự ngưỡng mộ đến từ việc họ rất cứng rắn và không ngại va chạm. “Những hậu vệ mạnh mẽ thời đó chẳng hề làm tôi sợ,” Joe Jordan, một mẫu trung phong cổ điển kể lại. Ông từng gieo rắc ác mộng cho hàng thủ Leeds, Manchester United, AC Milan và tuyển Scotland từ năm 1970 đến 1982. “Đồng đội chỉ cần phất bóng lên cho bạn. Hậu vệ sẽ tìm cách hăm doạ bạn và bạn cần chấp nhận điều đó.”
 |
Bước sang thập niên 70, các cặp song sát bắt đầu xuất hiện, từ một cao - một thấp, một sức mạnh - một khéo léo cho đến một làm tường - một dứt điểm. Đó là Kevin Keegan - John Toshack và Rush - Kenny Dalglish (Liverpool), Shearer - Chris Sutton (Blackburn Rovers), Andy Cole - Peter Beardsley (Newcastle United), Cole và Dwight Yorke (Man United) hay Ian Wright - Dennis Bergkamp (Arsenal).
“Trong sơ đồ 4-4-2, hai tiền đạo cần bổ trợ cho nhau,” Jordan nói. “Họ không nhất thiết phải có cùng phẩm chất. Một người có thể nhanh, kiểm soát bóng tốt và hút người. Người kia có thể lùi xuống hoặc chạy chỗ phá bẫy việt vị. Nhưng chắc chắn họ phải ghi rất nhiều bàn.”
Kỷ nguyên Premier League bắt đầu
Ngay mùa đầu tiên (92/93), vua phá lưới là một tiền đạo mang phong cách hiện đại, thông minh và giàu sự tinh tế, đó là Teddy Sheringham. Nhưng Sheringham là ngoại lệ hiếm hoi so với phần còn lại, trong một giai đoạn mà Shearer, Cole, Owen thống trị với sự hỗ trợ của Wright, Hasselbaink, Fowler và Sutton.
 |
25 năm trước, vua phá lưới Premier League thuộc về Kevin Phillips. Từ năm 2002 trở đi, những sự thay đổi bắt đầu xuất hiện. Danh hiệu vua phá lưới liên tục luân chuyển giữa hai nhóm: Những sát thủ vòng cấm thuần túy như Ruud van Nistelrooy, Didier Drogba, Luis Suarez, Sergio Aguero, Jamie Vardy hay Harry Kane và những tiền đạo đa năng như Thierry Henry, Cristiano Ronaldo và Mohamed Salah.
Bóng đá luôn vận động. Chiến thuật cũng luôn thay đổi. Lee Chapman, John Fashanu hay Steve Bull từng là những trung phong nổi bật ở thập niên 90, nhưng họ sẽ không có đất diễn ở bóng đá hiện đại (dù có người sẽ cho rằng xu hướng mùa này gồm các tình huống bóng dài, cố định và ném biên xa có thể phù hợp với kiểu tiền đạo thiên về sức mạnh như họ). Trong khi đó, Eric Cantona và Dennis Bergkamp đã tái định nghĩa hoàn toàn việc một tiền đạo có thể chơi bóng và thống trị trận đấu như thế nào.
Đầu những năm 2000, nhiều HLV nhận ra chiến thắng phụ thuộc vào việc giành ưu thế trung tuyến. Họ tìm kiếm mẫu tiền đạo có thể linh hoạt về vị trí, lùi sâu để tránh việc đội bị thua người ở khu vực giữa sân. Điều này thể hiện ngay cả dưới những HLV tưởng như trung thành với một hệ thống nhất định. Ví dụ, sơ đồ 4-4-2 kinh điển của Sir Alex Ferguson với Cole - Yorke năm 1999 khác hẳn sơ đồ 4-4-2 của ông năm 2012, khi Robin van Persie và đặc biệt là Wayne Rooney có thể vừa làm tiền đạo, vừa sắm vai hộ công. Vị trí của Rooney thay đổi đến mức cuối sự nghiệp, anh thường xuyên đá… tiền vệ trụ tại Derby County.
Năm 2004, Drogba gia nhập Chelsea với giá 24 triệu bảng, trở thành tiền đạo đắt nhất lịch sử bóng đá Anh thời điểm đó. Anh có tất cả phẩm chất của một tiền đạo giỏi: Nhanh, khỏe, thông minh, giữ bóng tốt và có thể ghi bàn ở mọi cự ly. Jose Mourinho hiểu rằng Drogba đủ mạnh mẽ để đá cắm trong sơ đồ 4-5-1. Anh là mẫu trung phong độc lập hoàn hảo.
 |
“Gần đây tôi có làm chương trình truyền hình và nói chuyện với vài người,” Les Ferdinand, cựu tiền đạo của QPR, Newcastle, Tottenham và tuyển Anh kể lại. “Tôi nói với Wright, Owen và vài người khác rằng ngày nay, chẳng còn mấy ai dạy cầu thủ cách làm một trung phong đúng nghĩa nữa.”
Ferdinand nói rằng ông cảm thấy xót xa cho Rasmus Hojlund và Joshua Zirkzee tại Man United. “Tôi ngồi xem họ và tự hỏi: Ai đang dạy họ cách đá tiền đạo thế? Họ bị theo kèm quá dễ dàng. Mọi thứ họ làm đều xa lạ với những gì tôi được dạy, từ việc tạo khoảng trống, di chuyển, đến cách tự tạo cơ hội cho bản thân.”
Messi, Ronaldo và sự ra đời của mẫu tiền đạo hiện đại
Giai đoạn tiki-taka của Pep Guardiola, Barcelona và Tây Ban Nha khiến vai trò trung phong giảm hẳn tầm quan trọng. Tây Ban Nha vô địch EURO 2008, World Cup 2010 và EURO 2012 và không tập thể nào trong số này có những tiền đạo cắm chơi nổi bật. Sự tinh tế và khả năng kiểm soát của Andres Iniesta, Xavi, Xabi Alonso, Cesc Fabregas và David Silva đã mê hoặc thế giới bóng đá, bao gồm cả nước Anh.
Chuyền bóng vào chân trung phong (trừ khi anh ta ở vị trí dứt điểm rõ ràng) bị xem là rủi ro vì dễ mất bóng. Các tiền đạo vì thế ít chạm bóng hơn. Trong khi đó, các HLV muốn những cầu thủ tấn công di chuyển không ngừng, hoán đổi vị trí, tìm khoảng trống để giúp đội bóng áp đảo về mặt quân số khi tấn công. Hãy nhìn vào các tiền đạo xuất hiện ở bán kết Champions League 2025: Yamal, Raphinha, Bukayo Saka, Ousmane Dembele và Khvicha Kvaratskhelia, tất cả đều là mẫu tiền đạo hiện đại.
Một sản phẩm khác của “dây chuyền” ấy, Desire Doue của PSG được chọn là cầu thủ xuất sắc nhất trận chung kết. Báo cáo của UEFA ca ngợi những pha di chuyển, hoán đổi vị trí, sự linh hoạt, năng lượng và khả năng pressing của Dembele, Kvaratskhelia và Doue, đồng thời so sánh với sự cứng nhắc của Inter Milan. Đó thực sự là tuyên ngôn bóng đá tấn công thời hiện đại.
Trong danh sách 30 đề cử cho Quả bóng vàng 2025, chỉ có 6 người là trung phong thuần túy: Haaland, Kane, Lewandowski, Gyokeres, Lautaro Martinez và Serhou Guirassy. Phần còn lại chủ yếu là những trung phong đa năng (gồm cả chủ nhân giải thưởng, Dembele), hoặc các tiền vệ tấn công kiêm luôn nhiệm vụ làm bàn như Yamal, Salah, Vinicius Jr, Palmer, Kvaratskhelia, Kylian Mbappe, Doue, Jude Bellingham, Michael Olise, Raphinha và Florian Wirtz. Trung phong đẳng cấp thế giới ngày nay giống như một giống loài vật có nguy cơ tuyệt chủng. Dù vẫn đang chơi thứ bóng đá xuất sắc nhất, năm nay Kane đã ở tuổi 32, còn Lewandowski đã 37 tuổi.
Với Palmer, Bellingham, Saka và Phil Foden, nước Anh đang sở hữu thế hệ cầu thủ cực kỳ hứa hẹn. Tất cả bắt nguồn từ bước ngoặt năm 2012: Sự ra đời của chương trình Elite Player Performance Plan (EPPP) nhằm tái cấu trúc toàn bộ hệ thống đào tạo trẻ. Hai năm sau, FA tiếp tục hoàn thiện triết lý bằng bộ khung “DNA nước Anh” do Dan Ashworth dẫn dắt.
Các nhà quản lý bóng đá Anh khi đó nhìn khắp châu Âu và đi đến kết luận: Họ cần tạo ra những cầu thủ linh hoạt về chiến thuật, có những đóng góp hiệu quả cả khi có bóng lẫn không bóng và có thể liên tục hoán đổi vị trí. Trên hàng công, họ muốn mẫu cầu thủ đa năng, thay vì những cầu thủ chuyên biệt.
Nick Levett, người từng là quản lý phát triển của FA (2009–2014) kể lại: “Khi thấy những gì Drogba, Rooney làm được ở Premier League, các HLV U18, U21 bắt đầu đặt câu hỏi: ‘Nếu bóng đá đỉnh cao đang chuyển dịch như vậy, nếu các hệ thống chiến thuật thay đổi như thế thì chúng ta phải đào tạo cầu thủ phù hợp với tương lai ra sao?’
“Đó là lúc những “số 9 ảo”, những cầu thủ chạy cánh nghịch chân kiểu Messi của Pep xuất hiện. Chỉ cần một siêu sao chơi như vậy, ngay lập tức các cậu nhóc 16 tuổi sẽ nói: ‘Tôi thuận chân trái, nhưng tôi muốn đá cánh phải… để làm được như Messi.’”
 |
Ông ví việc đào tạo cầu thủ như trồng cây: “Bạn không thể gieo hạt hôm nay và ngày mai có ngay một bông hồng nở rộ. Muốn thay đổi hệ thống cần ít nhất 10 năm.” Những thay đổi bắt đầu từ 2012-2014 và giờ đây, sau đúng một thập kỷ, nước Anh đang gặt trái ngọt.
Thêm vào đó, hai biểu tượng toàn cầu cũng khiến mọi thay đổi diễn ra nhanh hơn: Messi và Ronaldo. Các cầu thủ trẻ trên toàn thế giới đều muốn trở thành họ. Bên cạnh sự hâm mộ, còn có cả yếu tố thực dụng: Nếu bóng đá hiện đại chỉ dùng một trung phong thì tốt hơn hết là chọn các vị trí đá lùi hoặc đá cánh, nơi suất đá chính nhiều gấp ba.
Hasselbaink, cựu tiền đạo Leeds, Chelsea và tuyển Hà Lan nói: “Nếu nhìn vào Ronaldo, cậu ấy đá cánh lúc trẻ rồi trở thành trung phong cắm theo kiểu truyền thống, bởi cậu ấy đánh đầu cũng như dứt điểm tốt bằng cả hai chân. Điều đó chẳng gây hại gì cho bóng đá.”
 |
Ferdinand nhớ lại một câu chuyện thời ông làm GĐTT ở QPR. “Tôi làm ở đó hơn 8 năm rưỡi. Nhiều lần tôi bật cười vì có người gọi cho tôi và nói: ‘Tôi có một trung phong cho anh đây.’ Tôi liền đáp: ‘Ồ, số 9 à?’ Anh ta lại bảo: ‘Không, không, cậu ấy đá được mọi vị trí trên hàng công.’ Hoặc có đại diện cầu thủ bảo: ‘Cậu ấy là số 9, nhưng CLB chuyển anh ta ra cánh vì…’ Và tôi luôn ngắt lời họ: ‘Nghe này, nếu cậu là số 9 và ghi bàn đều đặn, chẳng ai dám chuyển cậu ra cánh đâu. Không ai làm vậy cả.’”
Nếu ngày xưa có ai đó gợi ý Dennis Law lùi sâu hoặc dạt biên, tức là phải rời xa khung thành, chắc hẳn cả căn phòng sẽ lặng phắc!
Erling Haaland có phải là “vị cứu tinh”?
Trong một buổi phỏng vấn mùa trước, Kane từng than thở về vị thế ngày càng lu mờ của mẫu trung phong cổ điển. “Thật đáng tiếc, vì ghi bàn là điều khó nhất trong bóng đá,” anh nói với TNT Sports. “Tôi muốn thấy nhiều cầu thủ số 9 xuất hiện hơn, nhưng bóng đá luôn vận động theo chu kỳ.”
Ferdinand cũng nhớ thời các CLB Anh bị chỉ trích ở châu Âu vì thích chuyền dài cho tiền đạo. “Điều đó đã thay đổi, với sự xuất hiện của các HLV nước ngoài. Họ mang theo các phong cách mới và điều này khiến trung phong thuần túy dần biến mất. Ai cũng muốn chuyền bóng thật nhiều. Nhưng rồi sẽ đến lúc một đội nào đó quay lại đá hai tiền đạo, thành công và cả thế giới lại bảo: ‘Đấy, đó mới là hướng đi đúng.’” Cách Man City mùa này thường xuyên chơi trực diện hơn để phù hợp với Haaland phần nào chứng minh điều Ferdinand nói.
Ở đẳng cấp cao nhất, trung phong là vị trí khó chơi hơn bao giờ hết. Salah và Haaland là đại diện hoàn hảo cho hai trường phái tiền đạo: Một người là mẫu tiền đạo đa năng, đảm nhiệm cả vai trò ghi bàn lẫn kiến tạo, còn người kia là trung phong truyền thống. Mùa trước, họ lần lượt ghi 29 và 22 bàn ở Premier League, nhưng Salah có 18 kiến tạo, trong khi Haaland chỉ có 3.
Mùa này, cả hai đã chơi 20 trận cho CLB và ĐTQG, nhưng Haaland có tới 32 bàn, còn Salah chỉ có 8. Điều khiến Haaland trở nên vô giá là mức độ sát thương kinh khủng mà anh tạo ra dù chạm bóng rất ít. “Tiền đạo vẫn có đủ cơ hội chạm bóng nếu họ biết tự tạo vị trí,” Hasselbaink nhận xét. “Haaland có cách chơi riêng. Cậu ấy chẳng quan tâm nhiều đến việc chạm bóng ngoài vòng cấm. Cậu ấy sống trong vòng 16m50.”
Haaland cao 1m96, sở hữu sức mạnh, tốc độ và thể hình vượt trội. Anh còn có bản lĩnh, kỹ thuật xử lý một chạm và khả năng dứt điểm đủ để sống khỏe dù chỉ chạm bóng vài lần mỗi trận. Chính bộ kỹ năng hiếm có khó tìm ấy khiến Haaland và Kane trở nên vô giá.
 |
Điều khiến Ferdinand tiếc nuối là mẫu tiền đạo như họ ngày càng ít. “Hiện tại, rất ít trung phong dám nói: ‘Cứ đưa bóng cho tôi, tôi sẽ che chắn, phối hợp với đồng đội trước khi lao vào vòng cấm và ghi bàn.’ EPPP ra đời để tạo ra những cầu thủ toàn diện hơn. Nhưng tôi vẫn tự hỏi: Nó giúp bóng đá phát triển, hay đang khiến tiền đạo cổ điển dần biến mất?”
Tiền đạo cổ điển rồi sẽ đi về đâu?
Kane và Lewandowski đã thích nghi bằng cách lùi sâu, tham gia nhiều hơn vào xây dựng lối chơi. Nick Woltemade ở Newcastle cũng vậy. Khi Mourinho dẫn dắt Tottenham, Kane ở tuổi 27 bắt đầu di chuyển rộng hơn, lùi về tổ chức bóng. Số pha kiến tạo của anh từ 2 đã tăng lên 14, cao nhất Premier League mùa giải 20/21 và anh vẫn là vua phá lưới năm đó. Kane từng nói: “Tôi đã làm điều này từ lâu, chỉ là giờ đầu ra hiệu quả hơn ở cả kỹ năng chuyền bóng lẫn dứt điểm.”
Nhưng Haaland, người đã ghi 353 bàn cho CLB và ĐTQG ở tuổi 25 mới là hình mẫu lý tưởng cho những ai hy vọng một số 9 thuần túy xuất sắc sẽ truyền cảm hứng cho thế hệ tiếp theo. “Vẫn còn một vài trung phong thật sự giỏi,” Hasselbaink nói. “Và khi bóng đá có một thần tượng, một số 9 ghi cả núi bàn thắng thì sẽ có thêm nhiều đứa trẻ muốn trở thành như anh ta.”
Ferdinand đồng tình: “Hy vọng điều đó sẽ khiến bọn trẻ nói: ‘Đó là vị trí tôi muốn chơi, tôi muốn ghi những bàn thắng như vậy.’”
Những xu hướng ở Premier League mùa này, đặc biệt là việc Man City chuyền nhanh và trực diện hơn cho Haaland đã nuôi dưỡng một trung phong cổ điển nhưng siêu cấp. Với hiệu suất hiện tại, anh hoàn toàn có thể phá sâu kỷ lục 36 bàn/mùa của chính mình và đưa nó lên con số… 48 bàn.
Jordan nhận xét: “Nhiều người thấy bóng đá kiểm soát đôi khi hơi nhàm chán, nhưng vẫn có những cá nhân xuất chúng. Ở tuổi 17, Yamal đã là một cầu thủ phi thường. Rồi nhìn lại Dennis Law hay Jimmy Greaves, bạn sẽ thấy họ cũng đặc biệt không kém. Họ có cái ‘ăng-ten’ để biết bóng sẽ rơi vào đâu trong vòng cấm. Kỹ năng đó đến ngày nay vẫn là vô giá.”
Có một điều xuyên suốt qua nhiều thế hệ, kết nối những tài năng tưởng chừng chẳng liên quan như Law và Yamal, Greaves và Mbappe, Salah và Haaland: Với các HLV, chủ CLB, người hâm mộ và những cầu thủ trẻ tiềm năng, không quan trọng họ là số 9 cổ điển hay mẫu tiền đạo đa năng, những chân sút vĩ đại vẫn luôn tạo ra sức hút không thể cưỡng lại.
Theo The Times
Giữa đêm mưa tại Craven Cottage, mãnh thú Erling Haaland đã cất lên tiếng gầm kiêu hãnh và tạo nên cột mốc sừng sững: ghi 100 bàn thắng nhanh nhất lịch sử Ngoại hạng Anh.
Erling Haaland tiếp tục ghi dấu ấn trong lịch sử Premier League khi vượt qua kỷ lục ghi 100 bàn nhanh nhất do Alan Shearer nắm giữ, đồng thời mở ra cơ hội chinh phục thêm những cột mốc vĩ đại khác.
Virgil van Dijk đã tiết lộ phẩm chất duy nhất mà mình muốn lấy từ Erling Haaland, đồng thời chỉ ra cầu thủ Liverpool thường xuyên tạo ra những khoảnh khắc điên rồ trong các buổi tập.
