Khi ký hợp đồng với Eberechi Eze, Mikel Arteta tỏ ra đầy phấn khích: “Cậu ấy có khả năng tạo ra những khoảnh khắc kỳ diệu. Cậu ấy có phong cách riêng và chơi ở vị trí nào cũng được.”
Có thể thấy ban đầu Arteta rất kỳ vọng Eze sẽ mang tới sự khác biệt cho Arsenal. Nhưng chỉ sau vài tuần, trong trận gặp Bilbao, Arteta lại biến thành cảnh sát giao thông khi liên tục hò hét và ra hiệu cho Eze phải bám biên trái.
Đến trận gặp Manchester City, đội bóng từng thua Brighton, Tottenham và Al-Hilal trong 7 trận trước đó và từng bị Arsenal đè bẹp 5-1 ở lần đối đầu gần nhất, Eze vắng mặt. Thay vào đó, Arteta chọn Mikel Merino và Leandro Trossard, những cầu thủ vốn đã quen vận hành trong hệ thống của ông.
Arteta rõ ràng là một HLV giỏi (nhiều đối thủ khẳng định Arsenal hiện là đội bóng có tổ chức bậc nhất Premier League). Nhưng ông cũng bị ám ảnh bởi việc kiểm soát và đặt dấu ấn cá nhân của mình lên mọi thứ: Từ việc chọn nhạc cho sân Emirates, mua cho sân tập một chú cho tên là “Win” (chiến thắng - ND), cho đến quyết định cả… nhiệt độ trong tủ đá.
Arteta muốn biến Eze, một mẫu cầu thủ tự do, phóng khoáng như nhạc jazz thành người phải chơi đúng từng nốt theo bản nhạc ông viết sẵn. Trong hệ thống của Arteta, mọi vị trí đều có quy tắc và sự luân chuyển chặt chẽ, đồng nghĩa với việc một cầu thủ từng bay bổng ở Crystal Palace nay sẽ phải tuân thủ chiến thuật tuyệt đối.
Arteta vẫn muốn Eze giữ chất riêng, nhưng chỉ trong những thời điểm và khu vực ông cho phép. Trận gặp Man City là ví dụ: Vào sân từ ghế dự bị, Eze tung ra một đường kiến tạo từ vòng tròn giữa sân cho Martinelli gỡ hòa. Các CĐV trung thành của Arteta coi đó là minh chứng cho thấy anh được tự do. Trên thực tế, đó lại là lần chạm bóng duy nhất của Eze ở khu vực đó tại Premier League kể từ ngày khoác áo Arsenal.
Trong bóng đá ngày nay, điều phân biệt rõ nhất giữa các HLV không còn đơn giản là triết lý tấn công hay phòng ngự, mà là mức độ tự do họ cho phép cầu thủ. Một HLV sẵn sàng để cầu thủ tự quyết bao nhiêu? Họ dám trao bao nhiêu quyền chủ động cho các tài năng trên sân?
Arteta là mẫu HLV gần như không có khái niệm thả lỏng. Suốt trận, ông liên tục đứng ngoài đường biên chỉ tay, hò hét, yêu cầu cả người lẫn bóng phải di chuyển đúng ý mình. Nhưng ông không phải trường hợp duy nhất. Ruben Amorim thậm chí còn cực đoan hơn, đến mức ông từng nói rằng ngay cả Giáo hoàng cũng không thể bắt ông thay đổi hệ thống. Hay như một lần khác, dưới cơn mưa tầm tã trong trận gặp Grimsby Town, ông vẫn ngồi cắm cúi di chuyển những quân cờ trên bảng chiến thuật, trong khi đội bóng của ông bị một CLB hạng Hai áp đảo.
Một cách để thấy sự khác biệt trong huấn luyện nằm ở trích dẫn của Jude Bellingham trong cuốn sách mới của Carlo Ancelotti, The Dream. Các chỉ dẫn của Ancelotti rất tối giản. Ông chỉ nói với cầu thủ những gì họ cần. “Một số HLV hiện đại cảm thấy họ phải làm nhiều hơn thế. Cứ như thể họ muốn làm người điều khiển rối,” Bellingham chia sẻ.
Ancelotti định nghĩa phương pháp của mình là “không có triết lý”. Và cho dù tổ chức phòng ngự chặt chẽ, khi các cầu thủ cầm bóng, ông nói: “Tôi không muốn họ bị ám ảnh về các sơ đồ định sẵn. Tôi muốn để họ tự phát triển.”
| Các mẫu HLV trung thành với hệ thống, thiên về con người cũng như tổng hòa hai yếu tố, theo The Times |
Điều đó trái ngược với nhiều HLV khác, những người luôn muốn thiết kế từng pha bóng, đồng thời coi chiến thắng là khi triết lý của họ được thể hiện. Hãy thử nhìn lại cách làm việc của Arteta qua bộ phim tài liệu All Or Nothing: Sân tập được chia thành 5 làn dọc để rèn vị trí. Ông tổ chức các buổi học, nơi các cầu thủ phải ghi nhớ các dấu chấm từ 1 đến 11 trong sơ đồ 3-2-5 và có 45 giây để học thuộc, trước khi viết vào sổ tay chiến thuật. “Vị trí và số thứ tự,” ông hét lên. “Không phải bài kiểm tra đâu, các chàng trai.” Sự tập trung trên khuôn mặt của Bukayo Saka và cách Nicolas Pepe ôm đầu cho thấy họ không nghĩ vậy.
Niềm tin và cách làm của Arteta dựa trên Juego de Posiciòn (JDP), triết lý được phát triển tại Barcelona từ các tam giác chuyền bóng và khai thác không gian của Johan Cruyff. Môn đồ trung thành của trường phái này, Pep Guardiola từng định nghĩa lại kỳ vọng về một HLV: Phải là người tư duy như một bậc thầy cờ vua, cũng như nghiên cứu tỉ mỉ mọi chi tiết như một nhà khoa học.
Guardiola tạo ra thứ ma thuật mang tên JDP, bằng cách sắp xếp cầu thủ đứng ở các khoảng trống giữa các lớp phòng ngự theo khu vực. Khi Barcelona vận hành hệ thống này, trái bóng luân chuyển uyển chuyển đến mức đối thủ gần như bất lực.
Điểm mấu chốt của JDP là sự lập trình chính xác. Guardiola yêu cầu cầu thủ phải chơi như thể họ là những chi tiết trong một cỗ máy, lặp đi lặp lại các nguyên tắc đến mức nhuần nhuyễn. Có những giai đoạn ông thậm chí nhập vai cầu thủ, trực tiếp thị phạm tư thế nhận bóng, hay giảng giải đầy hứng khởi về việc nên dùng phần nào của bàn chân để thực hiện từng đường chuyền. Trong một thời gian dài, họ đã thống trị cả nền bóng đá châu Âu với thứ bóng đá này.
Nhưng cũng có những lời kêu cứu. “Tôi khó mà là chính mình trong đội hình quá cấu trúc,” Morgan Rogers nói về quãng thời gian không hạnh phúc tại học viện Man City. Một Jack Grealish vui tươi, trẻ trung trở nên mệt mỏi với đôi mắt thâm quầng sau 4 mùa trong ma trận của Guardiola, nơi yêu cầu anh phải bám biên, hạn chế rê bóng và chỉ cần giữ bóng như một “trạm nghỉ” để các đồng đội lấy lại sức.
Thế nhưng, Grealish lại trở về hình ảnh chính mình chỉ sau 2 trận cho Everton theo hợp đồng cho mượn. David Moyes vẫn yêu cầu anh tuân thủ về cường độ phòng ngự, nhưng đồng thời để anh “tự quyết định và dùng bản năng” để xuyên thủng hàng thủ đối phương. “Cậu ấy cần một chút tự do để thoát khỏi vị trí cũ. Khi cậu ấy nhận bóng ở các khu vực khác nhau, chúng tôi cảm thấy hoàn toàn thoải mái,” Moyes nói.
Trong khi đó, Guardiola đang thay đổi. Cách tiếp cận của ông khi gặp Arsenal thể hiện sự khiêm nhường: Thừa nhận đối thủ mạnh hơn và cầu thủ của mình cần cách tiếp cận khác. Lối chơi trực diện, dựa trên sự chuyển tiếp nhiều hơn của Man City mùa này cho thấy ông sẵn sàng xây dựng xung quanh điểm mạnh của một ngôi sao (Erling Haaland), thay vì cứng nhắc lặp lại hệ thống. Bằng cách đó, Guardiola trở lại lối chơi dựa vào một như thời còn dẫn dắt Lionel Messi.
Nhắc đến Messi, anh là nhân tố chủ chốt giúp Argentina của Lionel Scaloni vô địch World Cup, bằng cách bỏ qua các giáo điều huấn luyện châu Âu để trở về lối chơi tự do, đậm chất Argentina hơn: Rê dắt, phối hợp với một số 10 sáng tạo. Người Argentina gọi đó là La Nuestra (Đội bóng của chúng ta - ND), còn trợ lý của Scaloni, Matias Manna nhấn mạnh cách tiếp cận này chú trọng con người trong đội, thay vì quản lý từng chi tiết. “Một bữa tiệc BBQ còn hơn 20 cuộc gọi video,” Manna nói.
Khi được thực hiện một cách hoàn hảo, việc huấn luyện tỉ mỉ, định hướng sẽ tạo ra vẻ đẹp đáng kinh ngạc. Những pha hoàn đổi vị trí ngoạn mục của PSG dưới thời Luis Enrique tuân theo các quy tắc JDP và được tập luyện vô cùng bài bản, dù Enrique vẫn cho phép các cầu thủ chủ chốt có sự tự do nhất định. Vitinha và Ousmane Dembele là “người khởi xướng” và được di chuyển tự do, trong khi những người khác điều chỉnh vị trí để đảm bảo sơ đồ 3-1-3-3.
Nhưng trong hoàn cảnh xấu nhất, việc huấn luyện quá mức sẽ hủy hoại tinh thần cầu thủ. Robin van Persie đơn giản là không thể chịu nổi ông thầy đồng hương Louis van Gaal ở Man United. Van Gaal nói với Van Persie rằng với vai trò số 9, anh phải chạy ra cột gần cho mọi quả tạt. Số 10 Wayne Rooney sẽ di chuyển ra cột xa.
Van Persie cho rằng một trong những điểm mạnh của anh là di chuyển, nghĩa là anh có thể tự đọc tình huống và dễ dàng quyết định mình sẽ đi đâu. Trong khi đó, Rooney cũng đủ thông minh để tránh giẫm chân anh. “Không. 20 lần di chuyển là 20 lần ra cột gần,” Van Gaal gằn giọng. “1 lần ra cột xa được không ạ?, Van Persie nói nhỏ. “20!” Van Gaal gào lên.
Nhà báo kiêm chuyên gia chiến thuật Jamie Hamilton đang có cuộc tranh luận về việc kiểm soát quá mức trong huấn luyện, đặc biệt liên quan đến JDP. Hamilton cho biết ngày càng nhiều HLV cao cấp liên hệ với ông, vì họ cũng tin điều này đang làm hỏng môn thể thao này.
“Điều này giải thích xu hướng tối ưu hóa các tình huống cố định. Bàn thắng phải đến từ đâu đó. Từ phạt góc, ném biên cho tới bất cứ tình huống khởi động lại trận đấu nào. Điều gì sẽ xảy ra nếu tương lai bóng đá không nằm ở việc tối ưu hóa các chỉ số có thể đo lường, mà nằm ở các pha phối hợp ngẫu nhiên giữa các cầu thủ?”
Người mê bóng đá phòng ngự sẽ nói trận hòa 0-0 thật tuyệt vời vì được thấy những cấu trúc pressing chặt chẽ. Điều này nuôi dưỡng sự tôn thờ HLV như một bậc thầy cờ vua. Arteta không ngần ngại tận dụng điều này và nói rằng dù tỷ số là 1-1 với xG giữa 2 đội là 0.89 và 0.91, những người thật sự hiểu biết sẽ “không thể tin những gì Arsenal đã làm được trước Man City”. Ông còn nói rằng CEO, chủ tịch “còn gọi điện để bày tỏ sự thán phục”.
Một HLV hàng đầu từng cảnh báo: Đừng quá nuối tiếc thời bóng đá tự do trước đây. “Bóng đá giờ không còn tự do nữa,” ông nói. Cấu trúc quá tốt, còn cường độ chơi bóng thì quá cao. Tuy nhiên, HLV vẫn có thể tin tưởng các cầu thủ và trao cho họ sự tự do.
Nhìn vào biểu đồ chạm bóng, có một sự khác biệt rõ rệt giữa những pha tấn công đầy nghệ thuật của Eze khi còn ở Palace và hình chữ L gọn gàng ở cánh trái trong sự nghiệp tại Arsenal cho đến nay. Biểu đồ này giống hệt như của Grealish tại Man City, và đó không phải điều ngẫu nhiên. Họ đang đi trên cùng một con đường: Đôi lúc được thử nghiệm ở vị trí số 10, nhưng chủ yếu phải học lại cách chơi bóng trong khuôn khổ chặt chẽ của một tiền vệ trái trong hệ thống vị trí.
Thật đáng tiếc nếu một cầu thủ vốn sống với niềm vui trên sân lại bị biến thành một con người mệt mỏi, với ánh mắt trống rỗng dưới bàn tay của một HLV dù có thiện ý, nhưng lại cứng nhắc đến mức không thể thay đổi. Suy cho cùng, bóng đá là về con người hay về máy móc? “Nếu tôi phải chọn giữa hiểu bóng đá và hiểu những con người chơi bóng đá, tôi sẽ chọn hiểu con người,” nhà cầm quân vĩ đại Marcelo Bielsa nói.
Theo The Times