Lược sử chiến thuật bóng đá (kỳ 6): Herbert Chapman và cuộc cách mạng thứ hai

Mùa hè năm 1925, Liên đoàn bóng đá Anh (FA) quyết định thay đổi luật việt vị. Trước đó, các cầu thủ sẽ bị thổi việt vị nếu đứng trên ít hơn 3 người của đối phương. Điều đó dẫn đến việc hàng phòng ngự của các đội bóng dâng lên quá cao để bẫy việt vị khiến các trận đấu trở nên bế tắc và nhàm chán. Để tránh khỏi tác động tiêu cực từ luật việt vị, FA đã thay đổi khi chuyển luật việt vị từ ba người rút xuống chỉ còn hai người. Nghĩa là một cầu thủ sẽ không việt vị nếu đứng trên ít nhất hai cầu thủ đối phương.

Điều đó khiến các trận đấu trở nên cởi mở hơn, hấp dẫn hơn khi có nhiều những bàn thắng được ghi. Các tiền đạo sẽ có nhiều không gian để di chuyển, khoảng không gian trên sân sẽ trở nên kéo dài hơn và chiến thuật chuyền ngắn dần nhường chỗ cho những đường chuyền dài. 

Sau một mùa giải chật vật trong cuộc chiến trụ hạng, Arsenal quyết định bổ nhiệm HLV Herbert Chapman làm thuyền trưởng câu lạc bộ. Chapman trước đó từng vô địch FA Cup và hai lần đứng trên đỉnh nước Anh cùng Huddersfield trong những năm đầu thập niên 20 của thế kỷ trước. Nhưng sự khởi đầu của Chapman chẳng thực sự hoàn hảo như những gì ban lãnh đạo Arsenal vốn vẫn mong đợi. Sau khi đánh bại Leeds United với tỉ số 4-1 vào ngày 26/9/1925, Arsenal lập tức để thua 0-7 trước Newcastle chỉ vài ngày sau đó (3/10/1925).

Thất bại này khiến tất cả những người ủng hộ Arsenal cảm thấy choáng váng, bản thân HLV Chapman cũng loay hoay trong việc tìm ra phương án thích nghi với luật việt vị mới. Charlie Buchan, cầu thủ đá cánh phải và có thể coi là ngôi sao của Arsenal thời điểm đó thực sự tức giận. Buchan mới gia nhập Arsenal trong mùa hè 1925 từ Sunderland nhưng ngay sau thất bại bẽ bàng khi chạm trán Newcastle, ông lập tức đến gặp Chapman với những lời lẽ đầy căng thẳng.

Buchan chỉ trích Chapman rằng chiến lược gia này không có bất cứ một kế hoạch cụ thể nào cho Arsenal để thích nghi với sự thay đổi của luật việt vị mới. Điều đó chắc chắn sẽ biến "pháo thủ" thành một câu lạc bộ chẳng có bất kỳ cơ hội chiến thắng nào cả. Buchan thậm chí còn tuyên bố sẽ giải nghệ khi quá chán nản cái cảnh Arsenal không có một hướng đi thống nhất cho phù hợp với tình hình lúc bấy giờ. Ngay từ đầu mùa giải, Buchan đã đến gặp Chapman để thảo luận về việc luật việt vị sẽ tác động rất lớn đến lối chơi của các đội bóng, các hàng phòng ngự sẽ phải chịu áp lực lớn hơn.

Nhưng thời điểm đầu mùa giải khi mới đến Arsenal, Chapman đã gạt những lập luận của Buchan đi. Ông tiếp tục sử dụng sơ đồ 2-3-5 truyền thống đã từng giúp chiến lược gia này vô địch để áp dụng vào Arsenal. Chỉ đến sau trận thua Newcastle, Chapman mới tiếp thu những đề nghị của Buchan. Cả Chapman lẫn Buchan đều nhất trí rằng trong trận thua tại St James Park, cầu thủ Charlie Spencer của Newcastle đã lùi rất sâu thi đấu như một hậu vệ thứ ba giúp cho "chích chòe" ngăn chặn hiệu quả những pha tấn công của Arsenal. Nhờ thế, Newcastle hoàn toàn kiểm soát được thế trận.

Ban đầu, Chapman vẫn còn hoài nghi với luận điểm mà Buchan đưa ra. Nhưng khi được gợi lại trận chung kết FA Cup năm 1922 gặp Preston North End, cầu thủ Tom Wilson của Huddersfield khi ấy còn dưới sự dẫn dắt của Chapman đã thi đấu lùi sâu như một hậu vệ thứ ba. Nhờ thế, Huddersfield đã giành chức vô địch với chiến thắng 1-0. 

Nhờ thế, Chapman đồng ý lập luận của Buchan về việc cần thiết phải có một cầu thủ đá lùi sâu để chuyên tâm vào việc phòng ngự. Sơ đồ của Arsenal lập tức được chuyển sang 3-3-4 nhưng chưa thực sự đáp ứng được kỳ vọng ban đầu khi vẫn tỏ ra thiếu cân bằng giữa tấn công và phòng ngự. Sau đó, Chapman quyết định chuyển hẳn sang sơ đồ 3-2-2-3 để đảm bảo sự an toàn hơn với hàng phòng ngự. Chapman nói rõ với Buchan rằng ông sẽ giao trách nhiệm ghi bàn trên hàng công cho cầu thủ này khi tuyến trên buộc phải rút bớt người nhằm đảm bảo sự an toàn cho hàng thủ. Đồng thời, Andy Neil được sử dụng trong vai trò của một cầu thủ thu hồi bóng khi đá trong vai trò của một trung vệ người ta vẫn thấy hiện nay.

Nhờ sự thay đổi đó, Arsenal đã giành FA Cup năm 1930, vô địch nước Anh vào những năm 1931, 1933, 1934 và 1935. Sự kết hợp giữa nhãn quan chiến thuật sắc bén của Buchan cộng với óc phân tích của Chapman đã khai sinh ra sơ đồ 3-2-2-3 hay còn gọi là WM, thứ sơ đồ được giới chuyên môn nhận định là cuộc cách mạng thứ hai trong chiến thuật bóng đá sau chiến thuật bóng đá kết hợp. Đó là bước chuyển mình thứ hai của chiến thuật bóng đá khi người ta thực sự tìm ra công thức để cân bằng giữa tấn công và phòng ngự.

Sớm ngày 6/1/1934, Herbert Chapman về với Chúa ở tuổi 55 do chứng suy phổi. Đó là cú sốc to lớn đối với Arsenal và giới chuyên môn khi vị chiến lược gia khai sinh ra sơ đồ bóng đá huyền thoại. Sơ đồ WM còn được sử dụng rộng rãi cho đến khi đội tuyển Anh thất bại 3-6 trước Hungary năm 1953.

Như Đạt